Thứ Sáu, 6 tháng 5, 2016
Khu mộ 102 tuổi, tọa lạc ở số 472 Trần Hưng Đạo, quận 5, một trong những khu sầm uất nhất ở trung tâm Sài Gòn.
Kiến trúc độc đáo
Khu mộ được xây dựng năm 1914, trên diện tích 40m2, mang đậm phong cách Tây phương với mái vòm cổ điển. Trên nóc nhà mồ cao khoảng 15m có cây thánh giá ở chóp vòm, chung quanh có những cột hình tháp bút đâm thẳng lên trời tạo nên cảm giác uy nghi. Trên mái vòm, cửa chính và hai bên hông được đắp nổi những bức phù điêu rất tinh xảo.
Cổng chính có đắp dòng chữ Latinh trích từ kinh thánh “Beati Mortui Qui in Domino Moriuntur”. Ngoài cổng chính dạng mái vòm rộng và cổng song sắt cao quá đầu người nhưng chưa bằng nửa độ cao của vòm cổng, hai cửa hông cũng dạng vòm nhưng kích thước nhỏ hơn rào kín bằng chấn song sắt, có chức năng là cửa thông gió. Vách trong cùng của nhà mồ được xây lồi ra phía sau lưng dạng mu rùa, bên trong là nơi đặt bàn thờ. Tổng thể công trình được làm khá cầu kỳ cho thấy, chủ nhân ngôi mộ, ông Trịnh Khánh Tấn là một người nổi tiếng, được trọng vọng trong xã hội thời đó. Trong nhà mồ có 3 ngôi mộ đá nằm song song, đối diện với bàn thờ phía trong cùng. Tất cả đều không có bia, phần “tiểu sử” rất giản lược và những câu mang ý nghĩa tôn giáo được chạm khắc trực tiếp lên mặt mộ.
Mộ bên phải là chủ nhân ngôi nhà mồ ghi “Dominique-Thomas Trịnh Khánh Tấn, Tri huyện. Nằm huyệt này, chờ ngày sống lại hiển vinh. Sinh năm 1856. Qua đời ngày 23 Janvier 1913. Nguyện cho người này lên chốn nghỉ ngơi”. Bên trái ghi: “Bà huyện Anna Lê Thị Gương. Sinh năm 1862. Qua đời ngày 10 Octobre 1922” (chen lẫn 2 câu mang ý nghĩa tôn giáo y như ở mộ ông). Hai ngôi mộ này bằng đá trắng, mộ hình hộp vuông, cao hơn 1 m. Ở giữa là mộ người con gái của họ, tên Matta Trịnh Thị Tiết (sinh năm 1880, mất năm 1948, thọ 68 tuổi).
Mộ của bà Tiết có màu đá đen và thấp hơn mộ song thân. Trên đầu mộ của bà (nghĩa là chính giữa nhà mồ) có tượng một thiên thần. Phía trong cùng là bàn thờ, ngoài các tượng thánh Công giáo còn có 2 bức vẽ truyền thần di ảnh ông bà.
Hiện nay, những hậu duệ của ông Trịnh Khánh Tấn vẫn còn khá nhiều và đều sống quần cư quanh khu mộ. Tuy nhiên, khi hỏi về nhân thân cụ Trịnh Khánh Tấn, họ đều lắc đầu. Duy có ông Lê Đình Thế, người cháu gọi ông Tấn là dượng nói được vài điều về chủ nhân ngôi mộ, nhưng cũng khá mập mờ: “Nghe nói thời đó dượng làm quan tri huyện, có tài, thương dân, được các quan Pháp kính trọng. Ổng viết nhiều sách dạy về nhân cách con người, nhưng tôi chưa thấy bao giờ”.
Khu mộ hiện nay vẫn còn khá nguyên vẹn, nhưng đang bị nhiều người tận dụng không gian chứa các vật dụng để buôn bán như bàn ghế, thau chậu…
Tác giả những cuốn sách dạy làm người
Mặc dù không có nhiều thông tin về Trịnh Khánh Tấn, nhưng đủ để người đời sau biết ông là người có tâm đức, không chỉ được lòng dân, mà còn được cả chính quyền Pháp ở Nam Kỳ tôn trọng, phong cho hàm “Tri huyện danh dự” khu vực Chợ Quán (quận 5 ngày nay). Tấm lòng của ông đối với đất nước thể hiện qua những cuốn sách ông viết, dạy cho thanh thiếu niên, trẻ em biết sống lành mạnh, ăn ở cho phải đạo. Đó là cuốn “Học tập qui chánh”, viết bằng chữ quốc ngữ với 1.850 câu thơ lục bát đơn giản, dễ nhớ như: “Thuở xưa có một ông già/ Giàu sang trên thế nhưng mà không con/ May đâu già đặng phết son/ Năm mươi tư tuổi mà còn trông chi/ Song trời cho phước một khi/ Sanh ra một trẻ nam nhi vững rồi/ Mừng thôi quá trí vô hồi/ Đoạn liền mở tiệc mừng đôi ba ngày...”.
Phần dẫn nhập, tác giả viết: "Học đạo cho thông, cứ lễ nghi/ Tập rèn chữ nghĩa, phải theo thì/ Qui điều giảng dạy, lời ngay thảo/ Chánh lý biết tường, thế ít khi.
Sách này in ra để cho con trẻ, nam, nữ, các trường quốc ngữ trong các họ; hay là những trường sơ học, tập đọc, viết cho trúng tiếng An-Nam ta, và dạy nó phép tắc nết na, khi còn nhỏ, hầu sau nó mới nên học tiếng ngoại quốc cùng phép tắc nước người.
Vậy những con trẻ nào học sách nầy, hay là coi, mà biết chuộng sự lành, lánh đều dữ, làm việc phải, tránh đàng quấy, nên trai hiền từ, xứng gái đức hạnh, cho thông đạo lý, lo mà thờ phượng Đấng Tạo Thành vạn vật, ở hết lòng khiêm nhường, hiếu thảo với cha mẹ, ra sức học lễ nghi, gắng công tập chữ nghĩa, biết làm ăn chín chắn, ở đời với người ta, đến khi sau khôn lớn học thêm, đặng mà giữ gìn giềng mối trong ngoài, cho khỏi sự nghèo nàn khốn cực, đã được nên tiếng tốt, lại thơm danh cha mẹ, thì cuốn nầy có ích biết là chừng nào! Trong sách nầy không phải là sách dạy cao kỳ nghĩa lý gì, nhưng mà làm thiệt là dày công lắm. Chợ Quán, ngày 15 tháng ba An-Nam 1909. DOMINIQUE-THOMAS TRỊNH KHÁNH TẤN, Tri huyện Honoraire”.
Cuốn sách được nhà in Nhà Chung (de la Mision Sài Gòn - Tân Định. 1865 - 1943), một nhà in Công giáo xưa nhất và uy tín nhất ở Sài Gòn thời ấy, in, phát hành rộng rãi ngày 1/7/1921. Trước đó (năm 1914, sau khi ông mất 1 năm) nhà in Nhà Chung cũng đã in cuốn "Cang thường lược luận" của ông. Đây là quyển sách giáo huấn thanh niên nam nữ được nhiều người đương thời khen tặng.
Năm 2009, nhà nghiên cứu đương đại Nguyễn Văn Sâm nhận xét về cuốn sách này như sau: “Quyển "Cang thường lược luận" của ông Huyện hàm Trịnh Khánh Tấn, đứng về mặt ích lợi cho phong hóa đây đã là một quyển sách rất tốt thời nó xuất hiện và sẽ mãi mãi còn là một quyển sách luân lý đáng xem, đáng học, tuy nối dài các quyển "Gia huấn ca", "Nữ tắc", "Nhị thập tứ hiếu"... nhưng nó có giá trị riêng của nó ở chỗ lời thơ dễ hiểu, chữ dùng thuần Việt chiếm đa số, những cách nói theo thời thượng mô phỏng Trung Hoa hoàn toàn vắng mặt - đây là điểm son đánh dấu bước đầu văn chương Việt vươn mình tách khỏi văn học của nước lớn kế bên”.
